ايمنا: اينجا دري كوتاه دارد، پيش شرط جوانمردي و نشانه فروتني اين است كه خم شوي، خاك را ببوسي و وارد شوي. اينجا قدمگاه پهلوانان فروتن است، نشانه‌اي از پورياي ولي، اين درِ كوتاه و پله‌ها به اتاقي چند ضلعي مي‌رسند كه ميانش فرو رفته است و نامش گود زورخانه. اينجا براي اهلش مقدس است. روبرويت سكوي مرشد است.

اينجا بايد از نوچگي به نوخاستگي برسي و از نوخاستگي به پهلواني و از پهلواني به كهنه سواري، كه هر يك مرتبه‌اي است از جوانمردي و هر كدامش ادبي دارد و رسمي و رنجي. بسيار بايد سنگ و بسيار بايد ميل بگيري و بسيار كباده بكشي و بسيار چرخ بزني و با خود با جهان كشتي بگيري، كه اين آيين پهلواني است...
ورزش پهلواني؛ يادگاري از تاريخ
پهلواناني که در گود زورخانه‌ها پشت حريفان را با خاک آشنا کردند درسي از گذشت و فضايل اخلاقي را مقابل ديدگان مردم به نمايش مي‌گذاشتند. ورزش زورخانه‌اي تنها ورزشي است که آميخته با هنر و همراه با خوانندگي و موسيقي است و ويژگي بارز آن قابليت همگاني کردن اين ورزش است. اين ورزش يکي از بهترين نمونه‌هاي ورزش‌هاي بومي، سنتي و محلي ماست که مي‌توان آن را تنها ورزش اصيل ايراني دانست. بسياري از پهلوانان که ياد و خاطره آن‌ها هميشه در قلب و دل مردم کشورمان ثبت شده است از گود همين زورخانه‌ها منش پهلواني را آموختند. در گود زورخانه‌ها ورزشکاران به ياد خداوند و مولا علي (ع) دائما ذکر مي‌گويند و همراه با ورزش عبادت مي‌کنند. ورزش باستاني در فرهنگ ايراني و اسلامي با فتوت و جوانمردي عجين بوده است و اين عجين بودن باعث شده تا اين ورزش به يک ورزش مقدس تبديل شود.
ريشه‌ها و بنيادهاي تاريخي ورزش‌هاي زورخانه‌اي
در مورد بررسي ريشه‌ها و بنيادهاي تاريخي ورزش‌هاي زورخانه‌اي پس از انقلاب مشروطيت پژوهش‌هاي چندي انجام شده است. از هنگامي كه در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم كه ورزش‌هاي نوين در كشور معرفي شد و رواج يافت، ناميدن ورزش باستاني به عمليات زورخانه اي، رايج گشت. اين نام احتمالاً از نما و شماي عمومي آن برداشت شده مثل شلوار چرمي و آيين‌هاي كشتي پهلواني و اسباب و آلاتي مثل ميل كه به گرز و كباده كه به كمان و سنگ كه به سپر سربازان ايران در دوره باستان مي‌ماند، و ضرب كه مانند طبل وسيله‌اي براي تهييج سربازان در هنگام جنگ بوده است.
در موقع پيدا شدن اين نام، اين ورزش در سرزمين‌هايي كه در يك حوزه تمدني مشترك قرار داشتند. در ايران قديم از آسياي ميانه تا جنوب و غرب آسيا. (تاجيكستان، ازبكستان، قرقيزستان، قزاقستان، تركمنستان، افغانستان، پاكستان، هندوستان، عراق، آذربايجان و تركيه) رواج داشته است.
در اين سرزمين‌ها اقوامي هم‌نژاد كه در روزگاران بس كهن با هم مي‌زيستند بعدها به دو بخش تقسيم شدند، گروهي از آنان به هندوستان رفتند و گروهي ديگر كه خود را آريا يا آيريا يعني دوست با وفا مي‌ناميدند، در سرزمين‌هايي كه در آسياي غربي واقع بود و ايران كنوني و افغانستان و تركستان و قفقازيه را شامل مي‌شد سكني گزيدند، آنجا را ايران به معني مكان آريايي‌ها خواندند. آريايي‌ها چند دسته بودند: مادها در غرب و شمال غربي ايران، پارس‌ها در جنوب ايران و در ناحيه فارس و در شمال شرقي ايران هم گروهي از آريايي‌ها به نام پارت‌ها ساكن شدند. سرزميني كه اين گروه براي زندگي خويش گزيده بودند فلاتي مسطح بود با دره‌هايي حاصلخيز و آب و هوايي متغير. اين طبيعت مردم ايران را مردمي با تحرك و كوشا و جنگجو بار آورد تا آنجا كه توانستند در سال‌هاي ۵۵۸ تا ۳۳۱ پيش از ميلاد يكي از قدرتمندترين امپراتوري‌هاي آن روزگار را به وجود آورند.
ورزش و انجام حرکات پهلوانی جزو فعالیت‌های اصلی روزمره ایرانیان در دوران باستان بوده است. جامعۀ آن زمان ارزش خاصی برای ورزشکارانی قائل می‌شد که برای قدرت بدنی و شجاعت روحی که در اختیار داشتند، شکر‌گزار بوده‌اند.

بر پایهٔ تاریخ، زورخانه در حدود هفتصد سال پیش (قرن ۷ خورشیدی) به وسیلهٔ محمود معروف به پوریای ولی که ظاهراً از مردم خوارزم بوده و گویا در سال ۷۷۲ ه. ق. درگذشته به صورت امروزی بازسازمان دهی شده‌است. با این حال بر پایهٔ رفتار و منش تاریخی و اسطوره‌های ایران زورخانه می‌تواند دستکم در ایران تاریخی بسیار کهن‌تری داشته باشد؛ چرا که مردم ایران که از ابتدای تاریخ خود به پهلوانی و کشتی‌گیری و آمادگی جسمانی نیاز مبرم داشته‌اند تا به دستور زرتشت پیغمبر باستانی‌اش خود را برای یاری اهورا مزدا در چالش با اهریمن نیرومند سازند. به همین روست که همواره ضعف و زبونی را نکوهش كرده‌اند. در شاهنامه فردوسی بخش ویژه‌ای به پهلوانی اختصاص داده شده است. در اوستا، نامۀ مینوی آیین زرتشت در زمینۀ پهلوانی چنین آمده‌است:
« پهلوانی مردانه را می‌ستاییم که به مردان گشایش دهد که به هوش گشایش دهد که تندتر از تند و دلیرتر از دلیر است که به‌سان بهره‌ای ایزدی به مرد رسد و مردان را در گرفتاری رهایی بخشد.»
جایگاه زورخانه پس از اسلام در زنده‌کردن جنبش ملی ایران و ستیز با بیگانگان و نیز رستاخیز زبان پارسی و فرهنگ و آیین افتادگی و برادری که از عهد باستان در ایران رواج داشته‌است، اهمیت ویژه دارد.
دانشنامه بروک‌هاوس آلمانی، با استناد به تحقیقات دانشگاه ورزش آلمان واقع در شهر کلن، ورزش زورخانه‌ای را در کتاب اصلی و جلد ویژه ورزش، قدیمی‌ترین ورزش بدن‌سازی جهان معرفی می‌کند. در اين دانشنامه چنین آمده:
«در مقطع زمانی خاصی در بیش از ۱۲۰۰ سال پیش که صلح نسبی بر ایران حکمفرما بود، جنگجویان ایرانی افزار نبرد از جمله گرز، کمان و سپر را جهت آماده سازی بدن برای آینده، تبدیل به افزار ورزشی نموده به ورزش با آنان پرداختند.»
اين گذري بود بر ريشه هاي تاريخي ورزشي كه به نام ايرانيان شناخته مي‌شود. اما براي اينكه اين يادگار تاريخي براي هميشه از دستبرد سارقان ميراث فرهنگي در امان بماند چه بايد مي‌كرديم؟
«ورزش باستانی برای ما یک تاریخ است، فقط یک ورزش نیست، یک فرهنگ است، بیایید این ورزش را با جزئیات آن که بسیار متین و با وقار و با طراوت روحانی که پس از یک دست ورزش باستانی کامل به انسان دست می دهد و با کمتر ورزشی در دنیا قابل مقایسه است را زنده و احیا کنید» این سخن رهبر معظم انقلاب خطاب به رئیس وقت سازمان تربیت بدنی در سال ۸۵ کافی بود تا متولیان ورزش کشور برای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب و احیای بخش عظیمی از تاریخ ورزش ایران وارد عمل شوند.
ورزش پهلوانی ثبت جهانی شود
پس از پیگیری‌های علمی، فنی و اجرایی، آئین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران به عنوان میراث معنوی بشریت در اجلاس کنیا که ۲۵ آبان ۸۹ (۱۶ نوامبر ۲۰۱۰) برگزار شد در سازمان بین المللی آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد ( یونسکو) به ثبت جهانی رسید تا میراث گران‌بهای ایرانیان برای همیشه از دستبرد کشورهای مدعی مصون و به نام ایران ثبت و ماندگار گردد. تاکنون از حدود هشتاد رشته ورزشی فعال در جهان هیچ یک به این موفقیت بزرگ دست نیافته اند.
اصفهان، پایتخت فرهنگی ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران
بعد از ثبت این رشته در زمره میراث فرهنگی و معنوی جهان، فدراسیون ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران در دومین اقدام اصفهان را به عنوان پایتخت فرهنگی ورزش پهلوانی و زورخانهای ایران اسلامی معرفی کرد تا بعد از انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۰۶ میلادی، پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی و پایتخت صنایع دستی ایران این عنوان نیز به گنجینه افتخارات شهر گنبدهای فیروزه ای افزوده گردد.
فدراسیون ورزش پهلوانی و زورخانه ایران بعد از این انتخاب با امضای تفاهم نامه‌ای با شهرداری اصفهان اجرای برنامه‌های مرتبط با این عنوان از جمله راه اندازی دبیرخانه دائمی اصفهان، پایتخت فرهنگی ورزش پهلوانی و زورخانه ای را به شهرداری اصفهان واگذار کرد.



ورزش پهلواني و اجلاس ميراث فرهنگي ناملموس
ورزش پهلوانی و زورخانه ای به عنوان یکی از میراث معنوی ایران در اجلاس بین المللی میراث فرهنگی ناملموس به نمایش گذاشته می‌شود. اين ورزش بازمانده تاریخ کهن ایران اسلامی است و تفاوتی اساسی با سایر رشته های ورزشی دارد و منعکس کننده آیین و مرام پهلوانی در این سرزمین است. سنت كهن ايرانيان كه آنها را به جوانمردان و پهلوانان جهان شهره كرده است مسعود حسين ميرزايي دبير اجلاس ميراث فرهنگي ناملموس درباره برنامه هاي اين اجلاس مرتبط با ورزش پهلواني مي‌گويد: آيين پهلواني و زورخانه اي از آثار ثبت شده جمهوري اسلامي ايران در فهرست ميراث فرهنگي ناملموس جهاني در يونسكو است كه ستاد برگزاري اجلاس و جشنواره با همكاري فدراسيون ورزش پهلواني و زورخانه اي، بر اساس منويات مقام معظم رهبري(مدظله) برنامه هاي ويژه اي در اين راستا اجرا خواهد نمود. از دستاوردهاي مهم اجلاس و جشنواره، تجهيز و بروزرساني زورخانه علي قلي آقا به عنوان يكي از قديمي ترين زورخانه هاي شهر اصفهان است. اين اقدام در راستاي احياء و پاسداري از ورزش پهلواني و زورخانه اي و آيين هاي مربوط مي باشد.
حسين ميرزايي ادامه مي‌دهد: در طي زمان برگزاري اجلاس مهمانان داخلي و خارجي از نزديك شاهد برگزاري آيين هاي ورزش پهلواني و زورخانه اي به عنوان يك ورزش بومي و ملي كشورمان در زورخانه علي قلي آقا خواهد بود و همچنين از مجموعه پيرامون از جمله بازارچه و حمام علي قلي آقا نيز بازديد خواهند كرد.